Ik las een tweet van Arjan Noorlander, politiek duider van Nieuwsuur. Er is sprake van een gascrisis, meldde hij. Maar dat bleek niet de enige chronische calamiteit die ons land volgens Noorlander in de ban houdt. We hebben ook een stikstofcrisis, een wooncrisis, een klimaatcrisis, een personeelscrisis, een opvangcrisis, de Oekraïnecrisis, een bitcoincrisis, een vertrouwenscrisis in het algemeen en (straks weer) een coronacrisis.

De plagen van Egypte, maar dan allemaal tegelijkertijd. Ons land is als een aangeslagen bokser die in een hoek van de ring ligt. Er komt bloed uit de wenkbrauw boven het rechteroog dat dik is van alle klappen. Hij ziet het ook allemaal niet zo goed meer. De scheidsrechter zal ’m voorlopig niet uittellen. Met z’n pedante gebaartjes en z’n te kleine handschoentjes.

Intussen bezetten de boeren de snelwegen. Met hun trekkers vormen ze een lange processie waarin ze het allerheiligste vereren: hun woede en onbegrip.

Te midden van alle calamiteiten reed ik deze week op een avond naar een parochie niet ver van Utrecht om een lezing te geven over verleden, heden en toekomst van de moederkerk. De reis viel gelukkig mee. De snelweg was vrij, de stoplichten functioneerden gewoon en met het stikstofgehalte in de lucht viel het zo op het oog mee, in wat ooit een nieuwbouwstad was. Maar misschien moest het RIVM hier nog meten.

Ik had het gemist, dat op weg gaan naar een kerkgebouw ergens in het land in de wetenschap dat aardige mensen op je wachten. De fietsers op de woonerven, vaak twee aan twee, van wie je weet dat ze voor jou hun veilige huis hebben verlaten. De kleine oploop bij het gebedshuis of het naburige zalencomplex.

Altijd is er die ene parochiaan die ietwat nerveus naar jou uitkijkt. Als-ie je ziet, ontspant hij. Hij noemt zijn naam en je weet: dit is de man met wie je al die maanden hebt gemaild. “Fijn dat u er bent, wilt u nog een kopje koffie of thee? Zal ik u laten zien waar het allemaal gaat plaatsvinden?”

Je loopt naar binnen en de mensen knikken je lachend toe. Ze hebben op jou gewacht.

Ook de katholieke kerk in ons verkeert in een crisis

Ook de katholieke kerk in ons verkeert in een crisis. Noem het ontkerkelijking of secularisatie. Je hoort er weinig over in de Tweede Kamer. De bevolking laat de wegen die naar Rome leiden met rust en ook trekt ze niet massaal per fiets op naar de privéadressen van pastoors en bisschoppen.

Mij was gevraagd of er voor de kerk licht aan het eind van de tunnel te zien is. De tekst lag voor me, ik keek eens rond en zag allemaal aardige mensen. Sommigen hadden een blocnote op schoot.

Ik wist dat we samen de tunnel in zouden rijden, we daar een hele tijd zouden blijven, maar dat ik op tijd weer naar het licht moest. Mijn lezing ging goed, maar ik merkte dat ik bij het opsommen van treurigmakende cijfers mezelf een beetje inhield om de klap niet te hard aan te laten komen.

Ooit waren kerk en geloof in Nederland vanzelfsprekend aanwezig. Nu moet de katholieke kerk nadenken over haar plaats in een moderne, seculiere samenleving. Dat hebben de katholieken van Nederland de voorbije maanden gedaan in het zogenoemde synodale proces, waarin paus Franciscus alle 1,3 miljard katholieken wil laten meepraten over de toekomst van de kerk.

Onlangs publiceerde ook het bisdom waar de parochie van mijn lezing toe behoort, het verslag van deze Volk van Gods-raadpleging. Het is een overvolle etalage van wensen en dromen over een kerk waar iedereen zich welkom voelt. Of er op korte termijn iets van komt, is een ander verhaal.

Oases van empathie

Al die geloofsgemeenschappen die zich druk maken om de toekomst van de kerk en de wereld, vormen oases van empathie in een land waar de verhoudingen zich steeds meer verharden. Je gunt heel Nederland zo’n synodaal proces.

In de parochie waar ik was zou na twee jaar corona weer een processie plaatsvinden. Tijdens mijn lezing ontstond enige verwarring onder de aanwezigen of dat ook inderdaad het geval zou zijn. Helaas bleek dit niet het geval. Zowel de pastoor als de kapelaan bleek ziek te zijn.

Ik had het deze parochie zo gegund.

Deze column verscheen eerder in Trouw van 25 juni 2022. 

De voortekenen waren deze zaterdagochtend niet gunstig. Op weg naar pinksterconferentie Opwekking hield ik nog even halt bij een supermarkt om wat proviand in te slaan, mocht ik op weg naar Biddinghuizen stranden in de polder. Toen ik de supermarkt weer uitliep zag ik nog net hoe iemand bij het achteruit inparkeren op mijn auto botste.

Als het inderdaad zo is dat een hogere macht mijn leven bestuurt, welke boodschap wilde hij mij hiermee dan geven? Moest ik mijn reis nu afbreken? Ik besloot gewoon te gaan, maar wel voorzichtig te zijn. Misschien was het toch een waarschuwing.

Gelukkig kwam ik nog net op tijd aan op het festivalterrein om samen met een fotograaf verslag te kunnen doen van het grootste christelijke evenement van ons land. Ook dit jaar waren er weer 60.000 bezoekers op afgekomen. Meer dan bij Lowlands. Het blijft een ongelooflijk aantal.

Een soort christelijk Bhutan

Bij Opwekking heb ik altijd het gevoel dat je een verborgen land binnengaat, een soort christelijk Bhutan. Iedereen is er blij en lacht je toe. De boze buitenwereld lijkt achter de horizon verdwenen. Soms hoor je als het even stil is in de verte auto’s rijden als geluiden uit een andere tijd.

Het is er dus aangenaam tussen al die opgewekte evangelische christenen, maar toch voel ik me er ook een eenling. Ik ben toch wel heel anders dan al die mensen om mij heen. Ze praten zo gemakkelijk over hun geloof en weten het allemaal zo zeker, lijkt het. Ik ben geloofsverlegen. Vraag mij naar wat er ten diepste in mij omgaat en het licht gaat uit en ik begin te stamelen. Bij de bezoekers van Opwekking lijkt het licht altijd te branden. Die hebben de uitstorting van de Heilige Geest helemaal niet meer nodig.

Ik interviewde een groep jongens die ik even daarvoor nog schouder aan schouder zag bidden. Zomaar, in de open lucht, zodat iedereen het kon zien! Wat betekende God voor hem, vroeg ik een van de jongens. Hij hoefde nog geen seconde na te denken. “God betekent alles voor mij. Hij is Vader, Zoon, vriend, almachtig. Hij is alles. Nummer 1. Je staat met Hem op en je gaat de nacht met Hem in.”

En weer wist ik me niet goed raad met zoveel expliciet geloof. Daar stond ik als vreemdeling in Jeruzalem, me vastklampend aan mijn geloofstwijfel als enige middel om te overleven.

Weer had ik geen goed antwoord

De situatie werd er niet beter op toen ik later op de dag met een vriend aan de keukentafel zat. Ik vertelde hem van mijn belevenissen op de pinksterconferentie. “Waarom wil jij eigenlijk geloven in een God die zijn eigen zoon aan het kruis liet nagelen? Waar is die God van jou als er een klein kind wordt ontvoerd en vermoord?” En weer had ik geen goed antwoord. Ik stamelde nog iets van dat God in confrontatie met het kwaad ons niet in de steek laat en naast ons staat. Erg overtuigend was ik niet. Daarbij ben ik ook geen groot theoloog. Zat die jongen die ik in Biddinghuizen had ontmoet maar naast mij. Maar wellicht twijfelde hij toch ook wel eens. Wie zal het zeggen?

Het werd even stil en op dat moment landde er een koolmees op een bakje met pinda’s dat aan het keukenraam bevestigd zat. “Wist je dat koolmezen van zichzelf weten hoe ze een nest moeten bouwen?”, merkte mijn vriend op. “Dat kan hij niet van zijn ouders hebben geleerd, want het nest waarin hij geboren wordt is al af voor hij uit het ei kruipt.” Ik mompelde: “Het is een groot mysterie”, verwijzend naar het gesprek van even daarvoor. Later leerde ik dat het nestbouwen in het DNA van de koolmezen zit, maar dat ze er in de loop der jaren wel steeds beter in worden.

Op zondag ging ik naar de Hoogmis van Pinksteren in mijn eigen kerk in de schaduw van het treinstation. Nog steeds had ik geen antwoord op de moeilijke vragen, maar hier was ik thuis. Thuis in het mysterie. Precies op het goede moment haalde ik het kleingeld voor de collecte tevoorschijn en ik voegde mij soepel in de rij voor de communie. Ik ben geen groot theoloog, maar met mij kun je goed naar de kerk. Ik word er in de loop der jaren steeds beter in.

Waarom zou de kerk niet kunnen adverteren in de sportschool? Dat vroeg Tabitha van Krimpen, de Jonge Theoloog des Vaderlands, zich onlangs af in De Volkskrant.

“Adverteer ook eens in de sportschool, kijk naar je website, is die bij de tijd?”

Een goed idee.

Tabitha gaat zelf ook naar de sportschool. “Behalve je lijf is er ook een geest, een ziel, waarvoor je moet zorgen. Ook daar is behoefte aan. En daarin voorziet de kerk. Ik zie de reclame al voor me: ‘Niet alleen je lijf, ook je ziel op adem laten komen. Kom naar de kerk!’”

Met andere woorden: de kerken moeten commerciëler gaan denken.

Een goed voorbeeld voor de kerken lijkt me Rituals. In Europa groeit dit cosmeticabedrijf sneller dan de rooms-katholieke kerk en opent het de ene na de andere vestiging. Ze zitten op de beste plekken in de stad, net als veel kerkgebouwen. Maar in tegenstelling tot de gebedshuizen is Rituals altijd open.

Ikzelf loop graag een Rituals binnen. Je waant je in een kapel voor de heilige Cosmetica. Het is er een beetje donker, het ruikt er lekker en het heeft iets van een stressvrije zone. Je kunt er geen kaarsje opsteken, maar er zijn wel kaarsen te koop. Mijn persoonlijke favoriet is de luxueuze geurkaars uit de Amsterdam Collection. Ik heb er meteen een candle wick trimmer bij gekocht. Met deze kaarslontknipper verleng je volgens Rituals ‘de levensduur van je kaars en breng je meer licht of geur in je huis. Het is een onmisbaar gereedschap voor je kaarsen, want als je regelmatig de lont bijknipt, brandt je kaars gelijkmatig, helder en langer.’

Er valt veel te leren van Rituals.

De namen van de verschillende collecties van Rituals zijn ook zo goed getroffen. Samurai, Jing, Hammam en Sakura. Die namen zeggen vaak iets, verwijzen naar een exotisch land of een oude beschaving, maar tegelijkertijd zeggen ze ook weer helemaal niets. Dé perfecte manier om de moderne mens te verleiden. Zo kun je volgens Rituals de positieve energie van de zomer het hele jaar voelen met de delicate, zoete geur The Ritual of Karma.

Wie wil dat nou niet?

Dat is de hemel op aarde.

Onlangs introduceerde Rituals een nieuwe home & bodycollectie. Leest u even mee? Die collectie is ‘geïnspireerd door Mehr, de zon, boost je humeur, geeft je hernieuwde energie en zorgt ervoor dat je in balans blijft’. Ik heb deze zin nu al een aantal keren hardop gelezen. Nog steeds weet ik niet precies wat hier wordt gezegd. Maar ik wil het wel allemaal graag! Op een bijbehorend filmpje zie je een vrouw door een Bijbels landschap lopen en een vrucht uit een boom plukken. Een sinaasappel wel te verstaan, dus geen verboden vrucht.

Het blijft allemaal zo fijn ongrijpbaar, terwijl je het idee hebt dat je er een beter mens van wordt. Waarom lukt het dan de rooms-katholieke kerk toch zo moeilijk om dat gevoel bij mensen op te roepen? De moederkerk heeft genoeg mysterie in huis en ook heeft zij voldoende ideeën hoe je een beter mens kan worden.

Dat gebrek aan succes heeft natuurlijk met een gebrek aan uitstraling te maken. Verder is de kerk nog te veel in zichzelf gekeerd en beseft ze onvoldoende dat het geloof op een aantrekkelijke manier aan de man moet worden gebracht.

Aan de andere kant zou Rituals ook wel wat van de kerk kunnen leren. Bij het cosmeticabedrijf draait bijna alles om jou. Als jíj een soulful scrub van suiker en zoete sinaasappel over een vochtige huid masseert, word jíj er beter van. Eerst moet je zelf in balans komen – zo lijkt het – en pas dan ben je klaar om de ander te helpen. Het christelijk geloof leert nou juist dat alles begint met dienstbaar zijn aan de ander. Dát maakt van jou een beter mens.

Rituals en de katholieke kerk zouden veel aan elkaar kunnen hebben. Misschien kan de moederkerk een klein hoekje krijgen in de filialen van Rituals. Je kunt er noveengeurkaarsen kopen, heiligenbeelden en literatuur over de Katholieke Sociale Leer. Rituals kan een plek krijgen in de kerk, of zelfs in de zondagse mis. Daarbij moet sponsoring niet worden uitgesloten.

Ik zie het al voor me bij de mededelingen aan het einde van de viering. “Deze mis werd mede mogelijk gemaakt door The Ritual of Jesus. Het Heilig Hart van Jezus boost je humeur, geeft je hernieuwde energie en zorgt ervoor dat je in balans blijft.”

Een win-winsituatie, lijkt me.

Deze column verscheen eerder in Trouw van 5 juni 2022. 

Nancy Pelosi mag niet meer te communie in het aartsbisdom San Francisco vanwege haar steun voor abortusrechten. Dat maakte de aartsbisschop van San Francisco, Salvatore Cordileone, haar onlangs duidelijk in een brief. Cordileone had de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden al meerdere malen verzocht haar abortusstandpunt te veranderen. Tevergeefs. Voor de aartsbisschop was de maat vol. Geen communie meer voor de katholiek Pelosi in haar thuisbisdom.

De communie is het belangrijkste moment in de mis, omdat de gelovige hierin het lichaam en bloed van Jezus Christus tot zich neemt in de gedaante van brood en wijn. Daar moet je niet lichtvaardig mee omgaan.

Paus Franciscus beschouwt abortus als moord. Hij zei dat vorig jaar september nog tegen journalisten op de terugvlucht van zijn reis naar Hongarije en Slowakije. Pausen geven uitsluitend persconferenties in vliegtuigen, het liefst op een cruisehoogte van boven de 10.000 meter. Zo ver mogelijk verwijderd van het aardoppervlak.

Franciscus zei in dat vliegtuig ook iets over het weigeren van communie aan politici die abortus als het recht van de vrouw beschouwen. “Wat moet de pastor doen? Wees een herder, veroordeel niet, maar wees een herder. Maar is hij ook een pastor van de geëxcommuniceerden? Ja, hij is de herder en hij moet een herder zijn met de stijl van God. En Gods stijl is nabijheid, mededogen en tederheid.” Hij memoreerde dat hij zelf nog nooit iemand de communie had geweigerd.

In het eerste grote document van zijn pontificaat Evangelii Gaudium (De vreugde van het Evangelie) dat in november 2013 verscheen, schreef Franciscus al iets over de eucharistie dat ik altijd heb onthouden. “Hoewel de eucharistie de volheid van het sacramentele leven is, is zij geen prijs voor de volmaakten, maar een royaal geneesmiddel en een voedsel voor de zwakken.”

Een bisschop die zich overgeeft aan politieke oorlogsvoering

Een prachtige uitspraak. Als je ‘m nog eens in je hoofd laat pingpongen zou Cordileone de hostie juist aan Pelosi moeten gunnen. Misschien heeft ze ‘m wel nodig. Gelukkig kan Nancy Pelosi in andere rooms-katholieke bisdommen in de Verenigde Staten wel te communie, bijvoorbeeld in het aartsbisdom Washington, waar zij werkt.

Het lijkt me vrij logisch dat een katholieke bisschop ‘pro-life’ is. Het ligt er wel aan hoe je dat begrip invult en hoe je er dan vervolgens mee omgaat. Cordileone maakt van wel of niet te communie gaan, dat mij een zaak van het geweten lijkt en dus een privézaak, een publieke kwestie. Hij maakt er politiek van. De Canadese kardinaal Michael Czerny zei ooit over deze denkwijze: “De eucharistie wordt als wapen gebruikt en ingezet voor politieke oorlogsvoering”.

Als je je als bisschop dan toch overgeeft aan politieke oorlogsvoering, beperk je dan niet tot abortus alleen, maar breid het uit naar zaken als steun voor de doodstraf en politieke onwil om het bezit van vuurwapens aan te pakken. Die behoren toch ook tot het pro-lifepakket?

Nadat Pelosi was getroffen door het communie-verbod hekelde de Amerikaanse publicist John Gehring de hypocrisie in rechts katholiek Amerika als het om de publieke zaak gaat. Toen de toenmalige Amerikaanse minister van Justitie William Barr in 2019 aankondigde dat de federale overheid de doodstraf weer ging uitvoeren, klonk nergens de roep om hem de communie te weigeren, aldus Gehring. Let wel: de katholieke kerk leert dat de doodstraf altijd moreel onaanvaardbaar is en ‘een aanval is op de onschendbaarheid en waardigheid van de persoon.’

Geen woord over de verantwoordelijkheid van katholieke politici

Maar het bleef stil. Het stuk van Gehring stond pas net online, toen een 18-jarige man een lagere school in het Texaanse stadje Uvalde binnenliep en daar om zich heen begon te schieten. Daarbij kwamen 19 leerlingen en twee onderwijzeressen om het leven. Zoals Xavier Lopez, tien jaar oud en juf Eva Mireles, 40 jaar oud.

Het bloedbad in Uvalde leidde tot een lawine aan Twitter-berichten vol afschuw, woede en wanhoop. Ook de rooms-katholieke bisschoppen van Verenigde Staten lieten zich niet onbetuigd. Aartsbisschop Cordileone beperkte zich in een eerste reactie tot het retweeten van een collega-bisschop die vroeg om gebed voor onder meer de slachtoffers en hun familie. ‘Voeg uw gebeden toe aan die van mij’, schreef Cordileone. Later pleitte hij – ook op Twitter – voor andere, meer verstandige wapenwetgeving in zijn land.

Maar geen woord over de verantwoordelijkheid van katholieke politici in deze zaak. En ook niet over hun toegang tot de heilige communie. Niet dat ik op zo’n ferme uitspraak zit te wachten. Maar het zou tenminste getuigen van consequent denken.

Deze column verscheen eerder in Trouw van 28 mei 2022.